نخبگان معاصر در شب ایران

نخبگان معاصر در شب ایران

در سفر امسالم به ایران مطابق معمول سفر های گذشته یکی دوروزی را به سرکشی به کتاب فروشی ها گذراندم. احساس کمبودمیکردم چون در طی سی چهل سال گذشته از آنچه تازه به طبع رسیدهخبر چندانی نداشتم و بخصوص مایل بودم بدانم در این سالهای آخریعنی سی سال گذشته نویسندگان جوان چه نوشته اند و آیا کسیفرصت کرده نوشته های آنها را بررسی یا نقد کرده باشد؟ پس ازصحبت با چهار پنج نفر از فروشندگان متوجه شدم که خیر هنوز زوداست و باید دهه ای یابیشتر صبر کرد تا شاید بررسی ای صورتگیرد و به زیور چاپ ملبس شود. بنابراین باید به همان نویسندگان وشعرای دوران جوانی خودم فعلا بسنده کنم. شاید عمر قد داد و تا قبلاز رحیل رایحه ای به مشام برسد.از جلو دانشگاه و خیابان شاهرضا )انقلاب( که چیزی حاصل نشد.برو. در ابتدا تصور کردم که » شهر کتاب « دوستان اندرز دادند که بهباید جایی مانند نمایشگاه کتاب باشد که ناشران گوناگون » شهر کتاب «شهر « مطاع خود را عرضه میکنند. از برادرزاده ام خواستم مرا بهببرد. پرسید کدام یک؟ نعجب کردم که شهر آلوده و دم کرده » کتابداشته باشد. گفتم به نزدیکترین آنها. » شهر کتاب « تهران بیش از یکدر پاسخ گفت در خیابان قدیم شمیران )شریعتی( یکی هست ولیامکان پیدا کردن جای پارک برای ماشین نیست باید با تاکسی یا پیادهبرویم. پرسیدم پیاده چقدر راه است؟ گفت حدود یکساعت. گفتم خوببر » شهر کتاب « است گیوه ها را ور کشیم و برویم. درد سرتان ندهمخلاف تصور من یک کتاب فروشی بزرگ است که چندین شعبهدارد. چیزی شبیه بارنز اند نوبلز ) Barns & Nobles ( در آمریکا.بهر حال طبقات سه گانه فروشگاه را گشتیم و چند کتاب خریدیم کهشعر زمان « بررسی این ماه بر اساس آن است. این کتاب از سریاست که پیش از مرگ نه چندان دور محمد حقوقی در » ما ۱٣۹٣بعهده آقای فیض شریفی گذاشته شده که آن سنت را ادامه دهد. بهرحال این کتاب در باره اشعار یدالله رویایی است که انتشارات نگاه بهچاپ آن اقدام کرده است.یدالله رویایی شاعر حجمیدالله رویایی در اردیبهشت ماه سال ۱٣۱۱ در دامغان متولد شد. دورهتحصیلات ابتدایی و متوسطه را در شهر زادگاهش سپری کرد و \ساز آن در تهران به دانشسرای تربیت معلم که شبانه روزی بود رفت ولاجرم مدتی به تدریس پرداخت و سپس به سرپرستی اداره اوقافشهرستان دامغان منسوب شد.در دوران نوجوانی و جوانی مثل اکثر جوانان آن دوره به تمایلاتسوسیالیستی گروید که اسباب زحمت وی بود و مجبور شد پس از ۲۸مرداد ٣۲ از دامغان فرار کند ولی بالاخره در اسفند ماه همان سالدستگیر و زندانی شد. مدت کوتاهی در زندان بود و آزاد شد ولی بازهم در سال ۱٣٣۶ دستگیر و به زندان ۲ زرهی سلطنت آباد رفت.رویایی پس از آزادی از زندان نخستین شعر هایش را در ۲۲ سالگیمنتشر میکند. همزمان به » رویا « در مجلات آن زمان با تخلصتحصیل در رشته حقوق بین الملل عمومی ادامه تحصیل میدهد. از آنپس در وزارت دارایی استخدام میشود و مدتی برای وزارت آب وبرق کار میکند و مدتی هم در تلویزیون ملی ایران فعالیت میکند.در سال ۱٣۴۰ که آمیزه » بارو « به اتفاق احمد شاملو هفته نامه ادبیرا منتشر میکنند که یکی دو ،» بامداد و رویا « ای از اسم آنهاستشماره دوام میاورد. در سال ۱٣۴۰ » بر جاده های تهی « او دفتر شعرتهران به چاپ میرساند و پس از » کتاب کیهان « را با همت انتشاراتآنهم در ۱٣۴۴ را با کمک انتشارات » شعر های دریایی « دفترمروارید چاپ میکند که به چاپ دوم و سوم میرسد.او در ۱٣۴۶ با محمود زند و ابراهیم گلستان انتشارات روزن رادلتنگی ها )شعر های « تاسیس میکند و در همین سال دفتر شعرکویری( را توسط همین انتشاراتی بچاپ میرساند. او در سالهای ۵۰چندین دفتر دیگر بچاپ میرساند. در سال ۱٣۵٧ به فرانسه میرود ویکسال بعد مدرسه زبان و ادبیات فارسی را در پاریس تاسیس میکند.او در این سال رسما به فرانسه مهاجرت میکند وچندی را در دهکدهای در مزرعه های نورماندی میگذراند و بعد به پاریس آمده و درآنجا ساکن میشود.شعر های رویایی در سالهای ۱٣٣۲ - ۱٣۴۰ شعرهایی است سادهرومانتیک، گاه روشن و عاشقانه و گاه بد فرجام و تلخ:دی دلم پیش من شکوه می کردکز تو هم هیچ خیری ندیده …راست گوید دلم، زانکه هرگزدستش از شاخه ات گل نچیده …من خطا کرده اممی روی؟آه!رفتنت عمر شادی سر آردآه! برگرد!بی تو، وگرنه،غم، دمار از نهادم برآرد. )مجموعه اشعار ص ۲٧ ، ۱٣۹۰ )جریان شعر رمانتیک دهه ٣۰ تا ۴۰ بسیار پر شور بکار خود ادامهمیداد و در کنار آن شعر های نیمایی و شعر های متفاوت نو در کنارهم حرکت میکردند که در اواخر دهه ۴۰ ( ۱٣۴۹ ( در هیاهوی شعرهای چریکی، حرکت این شعر ها کند تر شد.شاعری است مضمون گرا » بر جاده های تهی « یدالله رویایی در دفترکه مضامین و محتوای شعر های خود را در غالب نوظهور چهارپاره ارایه میدهد. او گاهی از شعر نیمایی و زبان و بیان نیما در شعرواژه های تو: جدا از تو، « : استفاده میکند ولی زبان او خام است. مثلجویده، نیم گفته / پر گشوده سوی دنیای علامت های آشفته. / ازحدیث کهنه دیروز تو با بخت مغرورت سخن می گفت / بر من اماص ( »... ؟ از چه ای بنشسته اینک / این چنین اندیشناک ۱٧۸ )اجزاء این اشعار گاهی به نحوی مکانیکی یعنی با « بقول فیض شریفیحضور وزن و قافیه و پایان بندی ها بهم وصل می شوند و وحدتی» . ارگانیک ندارنددوره دوم شعر های رویایی از ۱٣۴۱ تا ۱٣۴٧ از « است تا کتابرویایی در فاصله همین سالهاست که متوجه میشود .» دوستت دارمباید در فضای شعر، روح و زبانی تازه بدمد. رویایی در دفتر دریاییمن « : ها تکلیف خود را با خواننده در دو سطر در مقدمه می گنجاند». به دریا نیندیشیده ام / فکر های مرا، دریا اندیشیده است)مجموعه… ص ٣۱٣ )یعنی چه؟ یعنی شعر مرا کشف میکند. من به سمت شعر نمی روم،شعر به سمت من پرواز میکند و با من یکی میشود. فرم وجودی منبا محتوای دریا یکی شده و باعث برجسته شدن دریا شده است. ایندریا تمام « : سیمای معنی در نخستین شعر رویایی بروز کرده استوزش هاست / دریا تمام صدا هاست / گر با تمام صدا ها / و با تماموزش ها / دریا تمام مرا می برد / ای ناله های عظیم / ای آشیانه یص » هذیان / دریا، / تمام ٣۱۴یدالله رویایی در سال ۱٣۴۸ با بیانیه حجم گرایی، مسیر خود را ازشعر رمانتیک و شعر نیمایی جدا میکند. هر چند او قبل از این بیانیهدلتنگی « و ،» دریایی ها « ،» از دوستت دارم « با دفتر های شعریساز خود را برای این نحوه شعر کوک کرده بود. » هابجز رویایی، هوشنگ چالنگی، پرویز اسلامپور، بهرام اردبیلی،محمدرضا اصلانی، محمود شجاعی و … از بیانیه شعر حجم حمایتشعر » شعر نو از آغاز تا امروز « کردند. محمد حقوقی در کتابمعاصر را به پنج دوره تقسیم کرده است و یدالله رویایی را چهرهباید از یدالله رویایی سخن بگوییم که « : شاخص دوره پنجم دانستهچهره کاملا مشخص خود را در این دهه ارایه داد و با خلقبانی شاخه ای از » دلتنگی ها « و بخصوص » شعرهای دریایی «پیشرفته ترین شعر های امروز گردید… این نکته بسیار قابل توجهیاست زیرا آن زمان که شاملو و اخوان به زبان شعری خود رسیدند،آهنگ « تنها نیما و توللی را پیش رو داشتند. یا آن هنگام که آتشیرا منتشر کرد فقط با شعر این چهار شاعر سروکار داشت. یا » دیگرفرخ زاد با این پنج شاعر، یا رویایی با این شش شاعر. بنابراین هرچه رو به دهه ی آخرین پیش بیاییم، ارایه زبانی که متاثر از هیچ یکاز شعر های شاعران شناخته شده نباشد و در عین حال خود موازینو معیار های خاص خود را همراه بیاورد بسیار مشکل تر است. وجز از طریق مساعی بسیار و تربیت ذهنی سرشار که نتیجه یتجربیات و مطالعاتی همه جانبه است. دستیابی به آن امکان پذیرشعرنو از آغاز تا امروز، کتابهای جیبی ( ». نیست ۱٣۵٧ ص ۵۴ .)زیبا ترین شعر دفتر دریایی ها شعر شماره ) ٣ ( شناخته شده کهتصاویر حجمی بسیار دارد.سکوت، دسته گلی بود / میان حنجره من / ترانه ی ساحل / نسیم «بوسه من بود و پلک باز تو بود / بر آب ها پرنده باد / میان لانه یصدها صدا پریشان بود / بر آب ها /پرنده بی طاقت بود / نسیم بوسهو / پلک تو و / پرنده باد / شدند آتش و دود / میان حنجره من /ص ( » سکوت، دسته گلی بود ٣۱٧ .)در این شعر بجز سکوت و حیرت تحسین بر انگیز شاعر به دریا وپدیده های طبیعی، حرکت و صدا و نور، رنگ و تشخص پیدا کردهاند. ترکیبات تصویری حجمی در این دفتر و پس از آن زیاد است مثلسنگینی شکفته گل ها، اندام نور، جسم سرد آب، شریعت عریان « :آب، غلیان واژه های مقدس، فصاحت سنگین این کبود، تلفظ شیرینآب، کلاف صدا های درهم، شکل بی قرار اندوه، استغاثه ی آغوش،بیگناهی متلاطم، حیرت لغزان صخره ها، هیئت شبانه پری های آب،و غیره.شفیعی کدکنی در باره برخی از این ترکیبات تصویری می نویسد:آنچه در مورد دریایی ها، در بحثٍ مورد نظرٍ ما، که تاثیر شعر «فرنگی بر شعر جدید فارسی است اهمیت دارد، وام گیری یک یا چندیک روش زبانی است از » حمل « و » برداشتن « تصویر نیست، بلکهفرانسه سن ژون پرس به فارسی معاصر، یعنی در هم ریختن خانوادهکلمات … آنچه در شعر های سن ژون پرس عاملٍ اصلیٍ خلاقیتاوست، در هم ریختن خانواده کلمات است. موج و خزه و دریا وساحل و توفان از یک خانواده اند و مذهب و عرفان و ایمان وموعظه از خانواده دیگر. در هم ریختن تعمدی و آگاهانه این خانوادهو » ایمان دریا « و » عرفان خزه « و » مذهب موج « ها و گفتنٍنوعی جدول ضرب حل کردن است. رویایی این » موعظه طوفان «جدول ضرب در هم ریختن خانواده کلمات را در کتابهای دیگری بنام» شن « و » سوسمار « و » گرد باد « و » کویر « با خانواده » دلتنگی ها «با چراغ و آینه، ص ( » و امثال آن آزموده است ۲۲٣ .)دوره سوم شعری رویایی بیشتر بسوی شعر حجم میرود و دردلتنگی ها یک « : عمیق تر میشود. خود شاعر مینویسد » دلتنگی ها «های حجمی نطفه می » نوسیون « مرحله ای بود که در ذهن من اولینبست، این شور بعد ها در لبریخته ها و در شعر های دیگر ادامه پیدابایا شماره ( ». کرد ۴۱ ص ۵۵ .)او معتقد است نکته های حجمی در حافظ و مولوی هم هست مثلا: دراز زبانت نطق حرفت را برد / گوش تو ریگ است فهمت را « مولویهر که چون رشته ز باریک خیالان گردید / « یا از صائب ». خوردوی همچنین حجم را در ». روزی اش تنگ تر از دیده سوزن باشدشعرای معاصر هم میبیند برای نمونه در اشعار نصرت رحمانی کهالبته نصرت نمی پذیرد و میگوید:کلمه حجم را اصولا نمی دانم چرا رویایی برای این شیوه کار «انتخاب کرده! البته این موضوع در گوشه ای از شعر امروز هست.حجم « . این شعر ها بیشتر برای شاعران گفته میشود نه برای مردمیعنی چه؟ این کلماتی است که بی دلیل » حجم « ؟ یعنی چه » گراییانتخاب شده و با موضوع بی ارتباط است. برای این مساْله اسم هایدیگری می توان اختیار کرد که بیشتر مناسب با این حال باشد. اسمهای ادبی، اسم هایی که با گذشته ادبی ما، با تاریخ ما، با تمدن وکه کلمه ای است » حجم گرایی « فرهنگ ما بستگی داشته باشد. کلمهپیچیده و مردم را به فکر وا میدارد و آنان را میکشاند به عالم هندسیو اعداد و هیچکس نمی داند منظور چیست… در هر حال مثل اینکهآقای رویایی خواسته اند نسبت بمن لطف بکنند، که تذکر داده اند دردیده میشود و من » حجم « رگه هایی از » رحمانی « شعر های اخیرباشد » حجم گرا « اصولا این را امتیازی برای یک شاعر نمی دانم کهو من اصلا متعجبم که رویایی کجای شعر من این حجم گرایی را دیدهو چه خوب است که بمن هم نشان بدهد و مرا روشن کند. چون مندر شعر نمی شناسم … کار های آخر رویایی اگر چه » حجم « اصولااست، اما از یاد نبریم که گاهی در بازی با کلمات » لوکس « نوعیبا موج ها، « : چرب دستی او آشکار است مثلا وقتی که می سرایدچنان در بازی با کلمات غرق شده که نمی تواند بپندارد » هجوم هجاهادر هیچ کجای دنیا خواننده تا این حد به فرم نمی پردازد، گاهی درمجله ( ». شعر رویایی معنا فدای فرم می شود و این دریغ استرستاخیز جوان ۱٣۵۶ ، ص ۴۱ )حجم ناشناسی نه تنها در نصرت هست در بسیاری دیگر هم کنجکاویرا بر انگیخته است. مظفر رویایی نماینده و مدافع شعر حجم برادربزرگتر است. در میز گردی با حضور باباچاهی، آقاجانی و یزدانسلحشور مورد سوال قرار میگیرد:یزدان سلحشور … می خواهم از زبان شما بشنوم که شعر حجم - «اصلا چه بوده؟- » پدیدار شناسانه « مظفر رویایی: من نمیخواهم در اینجا وارد بحثشوم اما باید بگویم از زمانی که نیما شعر نو را پدید آورد تا زمانی کهشعر حجم عرضه شد، فقدان یک سری ابزار و مصالح محسوس بودکه شعر حجم، آنها را عرضه کرد.- سلحشور : این ابزار و مصالح چه بودند؟- مظفر رویایی: نیما یک سری شکنندگی ها کرد، یک سری سازندگیها کرد. یک مقدار زبان آوری ها کرد … در فاصله شعر نیما و شعرحجم شعر سپید و شعر آزاد هر کدام به نوبه خود امکاناتی را عرضهکردند اما هیچکدام ابزار و مصالح شعر حجم را نداشتند…- سلحشور : خب! این ابزار و مصالح...؟- مظفر رویایی: ابزار و مصالح شعری بود، اتفاقات زبانی، تصویرگرایی، فرمالیسم ذهنی، فرمالیسم ظاهری و ساختار گرایی.- چیست؟ » شعر حجم « سلحشور : … بنده میخواهم بدانم که- نمی توانم جوابگو » سین جیمی « مظفر رویایی: من به این شکلباشم…- )بعد از مقداری رد و بدل کردن کلمات بی نتیجه…(- سلحشور: اگر بنده بعنوان یک منتقد و محقق بخواهم یک شعر حجمرا از شعر موج نو یا شعر موج ناب، یا شعر هفتاد با همه نحله هایشتشخیص دهم، ملاک تشخیص من چه خواهد بود؟- آقاجانی : من بالشخصه نی توانم تشخیص دهم!- باباچاهی : به نظر منهم ملاکی وجود ندارد!- مظفر رویایی: بگذارید رو راست بگویم: هیچ ملاکی! )مجله بایا۴۱ ، صص ۱۵ - ۱۶ )برای رهایی از این سرگردانی پس از سه ماه بحث و جدل در سال۱٣۴۸ بیانیه شعر حجم نوشته شد که شرکت کنندگان در بحث عبارتبودند از: هوشنگ چالنگی، بهرام اردبیلی، بیژن الهی، محمودشجاعی، فیروز ناجی، پرویز اسلامپور، فریدون رهنما، محمد رضااصلانی، و یدالله رویایی، که البته برخی از آنها زیر بیانیه را بعللیامضا نکردند.چاپ شده » شعر زمان، یدالله رویایی « بیانیه شعر حجم که در کتاببقرار ذیل است.۱ . حجم گرایی یا )اسپاسمانتالیسم( آنهایی را گروه میکند که درماورای واقعیت ها، به جستجوی دریافت های مطلق و فوری و بیتسکین اند.۲ . از حکمت وجودی واقعیت و از علت غایی آن برخاسته است و درتظاهر خود، خود را . واقعیت مادر آشنا نمی کند.٣ . حجم گرایی نه خود کاری است، نه اختیاری. جذبه هایی ارادی یااراده ای مجذوب است. جذبه اش از زیبایی است، و اراده اش از شورو از شعور، و از توقع فرم.۴ . شعر حجم، شعر حرفهای قشنگ نیست، شعر کمال است. درکمالش وحشی است و در کشف زیبایی خشونت میکند.۵. در زندگی روزمره و در زبان کوچه توقف نمیکند.۶ . ما تصویری از اشیاء نمی دهیم، منظری از علت غایی آنها میسازیم.٧ . کار شعر، گفتن نیست. خلق یک قطعه است، یعنی شعر بایدخودش موضوع خودش باشد.۸ . شعر حجم از دروغ ایدئولوژی و از حجره ی تعهد می گریزد وپیش از آنکه متعهد بشود متعهد میکند.۹ . اسپاسمانتالیسم )حجم گرایی( سوررئالیسم نیست. فرقش این استکه با گذار از سه بعد به ماورا می رسد. و در این رسیدن فقط در یکجا با هم ملاقات می کنند: در جهیدن از طول .۱۰ . نه هوس است و نه تفنن، تپشی است خشن و عصبی هنرشاعری، در انسانی دیوانه شعر.۱۱ . حجم گرایی یا اسپاسمانتالیسم سبک شعر دیگر ایران است.شاعرانی را گروه میکند که به تجربه کار های خویش رسیده اند، بهلذت پریدن هایی از سه بعد.بعضی ناقدان شعر حجم را ما حصل موقعیت های شکست و رکودسیاسی اجتماعی میدانند که زمینه ساز رجعت به سوی اندیشه های -عرفانی است. اسماعیل نوری علاء شعر حجم را گرایشگاه بسیاریاز شاعران درویش مسلک دانسته است.مخصوصا » دلتنگی ها « با توجه به اشعار رویایی در بخشی ازو اشعار بقیه حجم گرایان میتوان دریافت که همه در » لبریخته ها «تفکر گوهر یگانه اند. یدالله رویایی در نامه ای به برادرش از اینمظفر جان، این هم نسخه « : عرفان مورد نظرش پرده برداری میکندماشین شده ی دفتر شعر، که برای انتشار خواسته بودی. خودتمیدانی که من این شعرها را زمانی سروده ام که غرق در مفاهیمعرفانی بوده ام. اگر بسیاری از این شعر ها گنگ و مبهم است برایاینست که از بطن عرفان برخاسته اند.در جست و جوی مفهومی برایخدا بوده ام. و میدانی که مفاهیم هزارگانه ی خدا هیچ عارفی را بهراهی نبرده است و در انتهای این راه چاهی است که تو را تا اعماقمی برد و خلق و خوی تو را در خود تاریک می کند و دیگر وقتی کهعادت به اعماق کردی، از سطح بی خبر می مانی و همانجا میمانی،با او یا با هو … )بایا ۴۱ ، ص ۵٧ )

winter2016NewsLetter.pdf

Persia House of Michigan

2016 - Winter

winter2016NewsLetter.pdf (p.5)

application/pdf

Text