جشن چهارشنبه سوری

جشن چهارشنبه سوری

امسال جشن چهار شنبه سوری را درروز سه شنبه١٣ ماه مارس در محل مدرسه خانه ايران برگزارکرديم. برنامه از ساعت شش و نيم تا ده بعد از ظهربود که با شادی و شادمانی گذشت. هوای مساعد ترامسال هم بر لطف آن افزود. در مورد اين جشنچنين گفته شد: از ديرباز تا کنون، آتش در نزدايرانيان ازارزش و جايگاه خاصی برخوردار بودهاست و بيشتر جشنها و آيينها پيوند نزديکی با آتشداشته و دارند. گمان میرود که جشن چهارشنبههمس پت » سوری نوع تغيير يافتهای از گاهنبارششمين و آخرين گاهنبار سال است. بخش « ميديم گاهبه معنی « هم » از « همس » نخست اين واژه يعنیگرما و تابستان در زبان اوستايی گرفته شده است وواژهی همس پت ميديم روی هم به معنی برابر شدنروز و شب و آغاز گرما است و اين گاهنبار در روزدر » . نخست پنجهی پايان اسفندماه برگزار میشودهيچيک از متون باقيماندهی پيش از اسلام اشاره ای بهجشن چهارشنبه سوری نشده است. در اوستا،کتيبه های عيلامی، هخامنشی، اشکانی و ساسانی ونيز در متون پهلوی و حتی در روايت های مورخانيونانی دربارهی ايران نيز دربارهی جشنچارشنبه سوری سخنی گفته نشده است. متون دورانپس از اسلام نيز در اين باره تقريبا ساکت بوده اند،ابوريحان » حتی در آثار محقق دقيقی همچوننيز دربارهی آن توضيحی داده نشده است. « بيرونیاما برخی اشاره ها در برخی از متون کهن،نشان دهندهی اين است که گويا چارشنب هسوری نه تنها« عادت قديم » برگزار م یشده، بلکه از آن به عنوان١) نخستين و کهن ترين )«. نيز نام برده شده استکتابی که در آن به چنين آت شافروزی اشاره شدهنوشتهی ابوبکر محمد بن « تاريخ بخارا » است، کتابجعفر نرشخی ( ٢٨٦ تا ٣٥٨ هجری قمری) است. درنيز شناخته « مزارات بخارا » اين کتاب که به ناممی شود، واقعه ای به شرح زير از ميانهی سدهینقل شده « منصور بن نوح سامانی » چهارم و زمانو چون امير منصور بن نوح به مُلک …» : استبنشست، اندر ماه شوال سال سيصد و پنجاه، به جویموليان، فرمود تا آن سرای را ديگر بار عمارتکردند و هرچه هلاک و ضايع شده بود بهتر از آن به حاصل کردند. آنگاه امير به سرای بنشست و هنوزچنانکه « شب سوری » سال تمام نشده بود که چوناست، آتشی عظيم افروختند. پاره ای از « عادت قديم »آن بجست و سقف سرای در گرفت و ديگر باره جمله٢) در اين روايت هرچند به ) «. سرای بسوختصراحت به زمان برگزاری جشن اشاره نشده است،شب » و نيز « هنوز سال تمام نشده بود » اما عبارتگويا اشاره به مراسم چهارشنبه سوری دارد « سوریکه شايد در آن زمان، انجام مراسم در شبچهارشنبه، تثبيت نشده بوده است. دومين متن کهن کهاشاره ای هرچند غير مستقيم به جشن چهارشنبه سوریدارد، شاهنامهی فردوسی است. در داستان بهرامپسر ساو هشاه آمده است که « پرموده » چوبينه باهنگامی که هر دو سپاه آمادهی رزم بودند، ستار هبينیبهرام را پند می دهد که :مزن کام « چهارشنبه » ستاره شمر گفت بهرام را - که دررااگر زين بپيچی گزند آيدت - همه کار ناسودمند آيدتيکی باغ بُد درميان سپاه - از اين روی و زان روی بُدرزم گاههم از بامداد - بدان باغ که امروز باشيم « چهارشنبه » بشدشادببردند پر مايه گستردنی - می و رود و رامشگر و خوردنیز جيهون همی آتش افروختند - زمين و هوا را همی( سوختند ( ٣دربارهی اين سروده های شاهنامه ذکر چند نکتهضروری است : "ُنخست اينکه برمبنای واژه نامهیفريتس وُلف، در سراسر شاهنامه به جز يکشنبه وچهارشنبه، روز ديگری از هفته نام برده نشده است وتنها باری که از چهارشنبه ياد شده، در همين داستانو همين جشنی است که در زمان بهرام چوبين انجامشده و اين کهن ترين يادکرد جشن چهارشنبه در متوناست. هرچند که زمان سرايش شاهنامه چند دهه پساز تاريخ بخارا بوده است، اما موضوع داستان بهصدها سال پيش از آن باز می گردد. دوم اينکه آوردننام چهارشنبه در داستان بهرام چوبين خود دليلديگری است که روزهای هفته در ايران باستان وجودداشته است. سوم اينکه برخلاف اعتقاد عربان کهروز چهارشنبه را نحس و بديُمن می پنداشتند و ايناعتقاد در آثار جاحظ و حتی منوچهری دامغانی نيزراه يافته است، اما ايرانيان نه تنها اين روز، بلکههيچ روز و زمان ديگری را نحس نم یپنداشتند وبخصوص چهارشنبه را گاهِ کام و جشن دانست هاند.نيز در پيوند است و در « آب » ٤)" اين جشن با )برخی نقاط، پريدن از روی نهر يا آوردن آب ازچشمه توسط دختران و شکستن کوزه های آب ديدهشده است. در شيراز دختران و زنان از بامدادچهارشنبه سوری تا پايان روز به آ بتنی در چشمهیکنار آرامگاه سعدی می پردازند و پسانگاه پسران ومردان آنرا ادامه م یدهند.گسترهی برگزاری جشنچهارشنبه سوری در همهی سرزمينهای ايرانی درفاصلهی پنج هزار کيلومتری کردستان تا چين، آيينجشن چهارشنبه سوری به همراه مراسم جانبی بسيارمتنوع و زيبای آن و سرايش ترانههای شادی بخش وجشن و پايکوبی برگزار میشود. گسترهی برگزاریاين جشن حوزهی حضور فرهنگ ايرانی را نشانمیدهد. اين گستره نه تنها کشور ايران بلکه ازسرزمينهای شرق عراق و شمال آن (کردستانغربی)، شمال سوريه، شرق ترکيه، جنوب روسيه(داغستان و چچنستان)، آذربايجان و قفقاز، ارمنستان،غرب پاکستان، افغانستان، جنوب ترکمنستان،تاجيکستان، ازبکستان، قرقيزستان، غرب و شمال( هند وغرب چين تشکيل میشود.( ٥در شب چهارشنبه سوری، به جز روشن کردن سه ياهفت کوپه آتش به ياد سه پند بزرگ ايرانيان،« کردار نيک » و ،« گفتار نيک » ،« انديشهی نيک »،« وهومن » ،« هرمزد » و يا هفت امشاسپند،« سپندارمذ » ،« شهريور » ،« ارديبهشت »مراسمی ويژهای نيز ،« امرداد » و « خورداد »برگزار میشود مانند : آتش افروزی بر فراز خانههاو بلندیها، خانه تکانی پيش از چهارشنبه سوری،خريدن آيينه و کوزهی نو، خريد اسفند (اسپند دانه)،چراغانی، تهيه و خوردن آجيل هفت مغز، کوزهشکستن، فال گوش ايستادن، فال کوزه، ريختن آب قلياو آب دباغخانه به گوشه و کنار خانه، به صحرا رفتندر روز چهارشنبه سوری، تخم مرغ شکستن، شالاندازی، قاشق زنی، گره گشايی از بخت دختران بابستن قفل به گردن يا گوشهای از چادر، نشستن رویچرخ کوزه گری، شکستن گردو، گفتن آرزوها به آبروان، فرياد زدن خواستهها در چاه قديمی، کمکرنگ کردن خانه ،« چهارشنبه خاتون » خواستن ازبا گِلهايی به رنگ آبی و زرد، پختن آش ويژهیچهارشنبه سوری و …ضا - « چارشنبه سوری در دو متن کهن » ١ . از نوشتارمرادی غياث آبادی، تارنمای پژوهشهای ايرانی٢. تاريخ (مزارات) بخارا - ابوبکر محمدبن جعفر نرشخی- ترجمهی ابونصر قبادی - به کوشش تقی مدرس رضوی،. بنياد فرهنگ ايران، ١٣٥١ ، ص ٣٧٣. شاهنامهی فردوسی - تصحيح رستم عل یيف - انستيتویخاورشناسی آکادمی علوم اتحاد شوروی، جلد هشتم،مسکو، ١٩٧٠ ، ص ٣٧٧ تا ٣٧٩ ؛ بيت آخر به نقل ازنسخهی دستنويس موزهی بريتانيا.« چارشنبه سوری در دو متن کهن » ٤. از نوشتار٥. چهارشنبه سوری - فرشته رفيع زاده،

Moallemian, Mahmud

Faslnameh_Summer_2008.pdf

Persia House of Michigan

2008 - Summer

Faslnameh_Summer_2008.pdf (p.1)

application/pdf

Text