دانشمندان ایرانی

دانشمندان ایرانی

خواجه نصیرالدین توسیخواجه نصیرالدین توسی )طوسی( ) 1201 - 1274 ترسایی، 598 -672 هجری( محمدبن محمد بن حسن توسی در یازده جمادی الاولسال 598 هجری ) 1201 م( در شهر توس )خراسان( به جهان آمد.برنام او "استاد البشر"، ابوجعفر و"محقق توسی" بود. آموزش هاینخستین و دینی خودرا درآموزگاه )مدرسه( دوازده امامی توس نزدپدر خویش یاد گرفت. پس ازآن در نیشابور انگارش )ریاضیات( وکَندایی )فلسفه( و قانون بوعلی سینا را آموخت. برخی دیگر ازدانشهای آن زمان را درشهر ری، قم و اسفهان فرا گرفت. برای دستیابی به دانش های دیگر و دین شناسی )فقه( روانه بغداد شد .درسال 1220 ترسایی چنگیز خان مغول به شهر توس تاخت. خواجهتوسی پس از دیدن این همه کشتار و ویرانی شهرهای آباد و آرامخراسان، در 22 سالگی به دربار نصیرالدین محتشم پیشوایاسماعیلیه قهستان ) شمال خراسان( پیوست و گویا از پیروان اینکیش گردید. فراخوانی نصیر الدین عبدالرحیم، رهبر دسته اسماعیلیهرا پذیرفت ودر دژالموت به سر می برد. درآنجا کارهای بزرگی رادراختر شناسی، انگارش، چَم گُفت )منطق( وکَندا )فلسفه( انجامداد. یکی از کُراس های)کتاب های( نامی او "اخلاق ناصری" استکه به نام رهبر اسماعیلیه، نصیر الدین نگارش نمود. نصیرالدین نهدانسته زندانی اسماعیلیه شده بود وراه گریز از دژ الموت را نداشت،تا اینکه هولاکو درسال 1256 ترسایی آن را گشود و این بار دربندهولاکو افتاد. ولی هولاکو که آوازه دانش وخرد اورا شنیده بود به اوارج بسیار نهاد و جایگاه وزیری بخشید.بغداد درسال 1258 به دست سربازان هولاکو گشوده و ویران شد.پس از کشتار همگانی مردم، سوزاندن و انداختن کراس های ارزندهدر آب دجله ، واپسین"خلیفه" عباسی، "المسعتصم بالله" به دستورهولاکو کشته شد. دراین تاخت وتاز نصیرالدین را خواه ناخواه همراهباخود برد.برخی بدو بوسین )تهمت( برانگیختن هولاکو برای سرنگونی خلیفهعباسی و اسماعیلیه بسته اند واورا بی دین خوانده اند. ولی هیچ برهانو گواهی در این زمینه دردست نیست. توسی در نهان توانست کهبسیاری از کراسه ها را از سوزاندن و نابودی باز دارد و گروهی ازدانشمندان وسرشناسان را از مرگ رهائی دهد. ازهم زمانان او فریدالدین عطار و سعدی شیرازی بود.هولاکو با پیشنهاد توسی شهر مراغه را پایتخت خود بر گزید و یکیاز بزرگترین رسدخانه های )هودل گاه، رصدخانه( جهان را درسال1262 ترسایی درآن شهر ساخت.خواجه درسال 1274 میلادی بار دیگر و با گروهی ازشاگردانشبرای گرد آوری کراس های کمیاب، رهسپار بغداد شد ولی در آنسال ) 18 ذی الحجه 672 ( در شهر کاظمین )عراق( در گذشت و درهمان شهر ، در آستانه دو امام کاظمین به خاک سپرده شد.اختر شناسینصیرالدین توسی یکی از بزرگترین دانشمندان اختر شناسی،انگارش )ریاضیات(، کَندائی )فلسفه(، فیزیک، پزشکی و دین شناسیبه شمارآمد ه است. از برجسته ترین کار او در اختر شناسی، آفرینشنمودک دو پَرهونی )فرمول دو دایره( است "دوپرهون توسی" ویاTusi Couple با این نمودک شگفت انگیز که آوازه بلندی در باخترزمین به دست آورده، توانست که گردش ستاره ها و گردونه هارابسامان )منظم( نشان دهد وانگاره گردش نابسامان بتلمیوس)بطلمیوس، Ptolemy ( را برای همیشه از میان بردارد. هدفاوازاین نمودک هَنداز پیرامون )اندازه گیری محیط( و گردش ستارهها بود. توسی، پَرهون کوچکی را درون پرهونی دوبرابر بزرگترنهاد و با چرخانیدن آن دریافت: هنگامی که هر دو پرهون به وارون)برعکس( هم بگردند، پِنده ای )نقطه ای( از پیرامون )محیط( دایرهکوچک ) 0( به یکی ازهردوسوی تَرامون پرهون بزرگ )راست وچپ قطر دایره بزرگ( می رود. چون اندازه پرهون کوچک نیمی ازبزرگتر است، پس چرخش آن: دو برابر گردش بزرگترخواهد بود.درنمونه دوم )پرهونهای بالا( پنده ) 0 ( برروی ترامون پرهونبزرگ، به چپ و یا راست میرود. ولی پنده m درجای خود میچرخد.نصیرالدین با بکار بردن این نمودک نشان داد که گردش گردونه هادر گذرگاهی بسامان، هماهنگ و برپایه شُمارهای ا نگارشی )حسابهای ریاضی( برگزار می شود. برای دیدن گردش زنده )ویدیو( آندوپرهون به این دو گاس رایانه )سایت اینترنت( سر بزنید:People.scs.fsu.edu/~dduke/tusi.html mathworld.wolfram.com/TusiCouple.html دانشمندی لهستانی بنام "کوپرنیکوس ) 1473 - 1543 (" پس ازگذشت250 سال از مرگ توسی، بار دیگر انگاره بتلمیوس را که می گفتخورشید وگردونه های دیگر بر دور زمین می گردند وزمین کیانجهان است، نادرست خواند. برای برهان آن بی گمان از اندیشه هایتوسی به ویژه نمودک "دوپرهون" او بهره گرفته بود. نادرستیبتلمیوس را عمر خیام وعبدالرحمن صوفی وابو ریحان بیرونی نیزسدها سال پیش آشکار ساخته بودند.نصیرالدین در کُراس التذخره فی علم الهیأة، روش نوینی برای هندازگردش ماه و گردونه تیر )عطارد( Mercury پدید آورد که بر پایهگردش هماهنگ "هشت گردونه ای" )هشت گردونه خورشیدی( بودهوهیچ پیوند و وابستگی به پندار بتلمیوس نداشت. کوپرنیکوس دردانش نامه خود بنام: Coelestium revolutionibus orbium Deازنمودک دوگانگی توسی نیز بهره مند بود.توسی ابزارهای سپهری نوینی را در بهبود ستاره شناسی ساخت.یکی از این ابزارها ساختن بهترین و رَساترین ستاره یاب و یا سُلاب)استرلاب( بود. از شاه کارهای بزرگ توسی نگارش "زیج ایلخانی")جدول ستاره شناسی ایلخانی( است که با همکاری پاره ای از دانشمندانی که در مراغه آورده بود انجام داد. این زیج که پایگاه و گردشستارگان را نشان می دهد، از پیشرفته ترین و بهترین زیج های جهانآن زمان بود. زیج ایلخانی به فارسی نوشته شده و دارا ی چهار بخشا ست: در تواریخ، در سیر کواکب، در اوقات طالع و در باقی اعمالنجوم.رسد خانه مراغهساختن این کِیان )مرکز( بزرگ دانش واختر شناسی با پیشنهادتوسی و به دستور هولاکو انجام یافت. نصیرالدین با این کار توانستکه خوی خون آشام هولاکو وتاتارها را تا اندازه ای مهار کرده وبسوی دانش و آموزش به کشاند. او دانشمندان بزرگ جهان را ازچین گرفته تا اروپا در مراغه گرد آورد و دراین شهرکوچکبزرگترین دانشگاه جهان را پدید آورد. دراین دانشگاه کُراس خانه ای)کتابخانه( با گنجایش چهار سد هزار کُراس )کتاب( ارزنده دانشیکبرپا ساخت. او مغولان را از سوزاندن هزاران کراس گران مایه دردژالموت وکشتن بسیاری از دانش مندان دژ اسماعیلیه، باز داشت.توسی نیز توانست که هزاران کراس دیگر را ازچنگ لشکریانهولاکو پس ازگشایش بغداد به دست آورد. این کراس ها را از آن دوجای واز سراسر جهان به مراغه آورد و در دسترس دانشجویان ودانشمندان گذاشت. در این دانشگاه افزون بر کراس خانه، سرائیبرای استادان و پژوهشگران ساخت و به آنان مزد ماهانه می داد.آموزشگاهی در همان نزدیکی، برای دانش آموزان بسان دانشسراهای نظام الملک نیز برپا نمود. ساختمان این رسدخانه )هودلگاه(در سال 1262 ترسایی به پایان رسید که اکنون ویرانه ای بیش نیست.برج میانه آن به بلندی 20 - 25 متر، ترامون )قطر( آن 22 متر وستبری آن 80 سانتیمتر بود. بلندی تپه رسد خانه 110 متر، پهنای آن217 متر و درازای آن به 510 متر می رسید. ابزار های هودل گاه:سُدس، رُبع، ذاتُ الحَلق، ذات الجیب، ذات السَمت، ذات الرُبعَین،ذات الاُسطوانین و دایره شمسیه بود.سه گوشگان )مثلثات، تِریزان(توسی پیش گام دانش جداسازی تریزان )مثلثات( ازانگارش است.تریزان پیش از او بخشی از انگارش به شمار می رفت. خواجه آنرابرای نخستین بار دانشی وارسته و آزاد نام نهاد. او نیز هندسه را ازاختر شناسی جدا ساخت. نصیرالدین آغازگر به دست آوردن ششگونه "راست گوشه های کلنبی )کروی(" بود.ازکارهای دیگر او به دست آوردن نمودک )فرمول( : سینوس) A =)سینوس ) B ( = سینوس ) C ( می باشد. اونخستین انگارش گری استکه "شماره های گُنگ" )بی ریشه یا بدون جزر( را پدید آورد.فَرگَشت ) Evolution تحول(توسی از پایه گذاران انگاره )تئوری( فَرگَشت و رَسایِش )تحولوتکامل( بود. او کما بیش، 600 سال پیش از داروین CharlesDarwin ( 1809 - 1882 ( این انگاره را پیش نهاد کرد. این اندیشهرا شاید از دانشمند ایرانی دیگری بنام "ابن مسکویه"برگرفته است.او درکراس "اخلاق ناصری" یاد آور شد که هر ماده ای می تواند ازگونه ای به گونه دیگر دگرسان )تغییر( شود ولی هیچ گاه ازمیان نهخواهد رفت.نصیرگفت که درآغاز آفرینش، جهان از ماده های هم سان، یک سانو آرام ساخته شده بود وهیچ یک بردیگری برتری نه داشت و بدان هاماده ها و یا ابدام)اجسام( نخستین نام نهاد. این ریزماده هارا دراینزمان " اَتُم" و"نوترینوس" می گویند. آخشیج های)عناصر( چهارگانه )آب، آتش، هوا، زمین( نیز ازآن ها ساخته شده اند. او افزود کهپس ازگذشت زمانی، ناسازی های درونی و بیرونی در اندرون آنهاپدید آمد و آن آرامش وبرابری را درهم ریخت. دسته ای ازآنها تندتر و بهتر از دیگران بدین روند دگرسان شدند: کانی ها)معادن( ازفرگشت ماده ها، گیاهان ازکانی ها، جانوران ازگیاهان و سرانجامآدمیان ازجانوران پدید آمدند.اوافزود که جََزیدن های )تغییرات( مادر زادی و زیستگاهی )محیطزیست( انگیزه فرگشت است و جانداران ازهمان جزیدن ها پدید آمدند.جاندارانی که دگرسانی آن ها از دیگران زودتر بود، پیشرفته ترگشتند ولی گروهی از آنان به همان چگونگی ماندند. داروین، همینانگار ه را در باره جهش “Mutation” و یا دگرشدن جاندارانپژوهش و نگارش کرد .در اینجا باید دانست که ابن مسکویه، ابو ریحان بیرونی انگارهرَسایش )تکامل( را 700 سال پیش از "داروین" یاد کرده اند.فرزانگان کهن مسری، بابلی و یونانی نیز در باره آن سخن گفته اندولی بیشتر آنها در قالب پندارهای افسانه ای و یا آئینی باور نه کردنیبود و ارزش دانشیک نداشت. نصیرالدین از راه های برهانی،سنجشی، گواه آوری، و درآوَری )استنباطی( این انگاره را گسترده ونزدیک به پذیرش مغزی بازگو کرد. سرانجام داروین پس ازسال هاپژوهش و آزمایش بر جانوران و گیاهان آن انگاره را استوار کرد.پیش بینی سرزمین های ناشناختهتوسی درباره بودن سرزمین های بزرگ ناشناخته ای که درآن سویدریای اتلس )اطلس، اتلانتیک( هستند پیش بینی کرد. چنانچه امروزهمه میدانیم، آن سرزمین ها را امریکا نامیده اند.سازواری ) Adaptation )توسی درباره سازواری وسازگاری جانداران با زیستگاه خود نوشتکه : هرکدام آن ها برای پای داشت زندگی، ساختمان پیکر خودرا باپیرامون زیست سازوار کرده اند. این ها ابزارها ی پدا فندی )دفاعی(مانند شاخ، دندان و ناخن های تیز برای پاسداری خود از گزنددیگران ساختند. پاره ای دیگر مانند مورچه ها، پَرمورها )زنبورها(و پرندگان برای یاری وپشتی بانی ازهم دیگر به گونه گروهی زندگیمی کنند. او جانداران را به سه تیره: آدمیان، جانوران و رُستنی ها)درختان و گیاهان( بخش کرد. آدمی در باور توسی، از جانوران ردهبالا و پس از گذراندن گامه های بسیاری پدید آمده است. او افزود کههم اکنون جانوران آدم نمائی )میمون( در باختر کشور سودان وجاهای دیگر هستند که رفتار وخوی و کردار آن ها مانند ما است.برتری آدمی برآن ها ازاین است که می تواند همه گونه ابزار ودستگاهی به سازد. هرآینه، فرگشت آدمی هنوز به اوج نه رسیده و درپله های میانه رَسایش )تکامل( جای دارد.نگارش هانصیرالدین توسی بیش از 150 کراسه به زبان عربی، فارسی وترکی نوشته است. برخی از آن ها در زیر است:اخلاق ناصری یا اخلاق طوسی -زیج ایلخانی -- اثبات بقاء نفسجام گیتی نما

Faslnameh_Spring_ 2015.pdf

Persia House of Michigan

2015 - Spring

Faslnameh_Spring_ 2015.pdf (p.8)

application/pdf

Text